redakcja i grafika

Jaki papier jest najlepszy do danego celu w aspekcie czytelności i komfortu widzenia?

Dobór papieru i druku o odpowiednich parametrach czytelności ma kluczowe znaczenie dla jakości odbioru tekstu. Do pełnego opisu procesu postrzegania i rozumienia tekstu nie wystarcza tylko znajomość budowy narządu wzroku. Składają się na to również procesy neurofizjologiczne zachodzące w siatkówce oka oraz rejonach mózgu odpowiedzialnych za przetwarzanie obrazu.

Czynniki optyczne i typograficzne wpływające na czytelność druku i komfort widzenia

Według przyjętych definicji za czytelność druku uznaje się takie właściwości towarzyszące procesowi czytania, które pozwalają narządowi wzroku poprzez wyzwolenie odpowiednich mechanizmów fizjologicznych na szybkie i bezbłędne przyswojenie tekstu, opóźnienie zmęczenia oraz ochronę przed niekorzystnymi zmianami. Do czynników optycznych należą: barwa papieru, barwa czcionki, poświata papieru (połysk). Natomiast czynniki typograficzne to: kształt i wielkość czcionki, odległości między literami, wyrazami i wierszami, szerokości szpalty (długość wiersza) i marginesów.

Barwa czcionki będzie sprzyjała szybkości i bezbłędności czytania o ile będzie wysoko skontrastowana z barwą tła. Dlatego najlepiej spełniającym to zadanie jest zestawienie czarnych liter na białym tle. Współczynnik odbicia światła w kolorze tekstu powinien wynosić nie więcej niż 6-8%. Jest to też zestawienie, które wygrywa ze względów estetycznych.

Z kolei jeśli chodzi o barwę papieru to zdecydowanie wygrywa papier biały i lekko kremowy, o współczynniku odbicia światła 80-85%. Dzięki temu poprzez zestawienie czcionki i papieru o takich parametrach barwnych uzyskujemy pożądany współczynnik kontrastu – 80% dla książek i 70% dla gazet i broszur.

Trzeci czynnik optyczny składający się na komfort czytania to poświata papieru czyli połysk jaki dostrzega nasze oko przy oświetleniu kontrastu istniejącego między drukiem a tłem. Przy czytaniu dobrze jest stosować co najmniej dwa źródła światła, pełniące odrębne zadania. Pierwsze z nich powinno oświetlać ogólnie pomieszczenie, w której znajduje się osoba czytająca, natomiast drugie czytaną stronę. Aby uniknąć ostrego i dokuczliwego połysku papieru warto ustawić czytaną pozycję pod odpowiednim kątem, a także unikać wydawnictw drukowanych na papierze kredowym i satynowym.

Kształty i wielkość czcionek należą do czynników typograficznych i pełnią niezaprzeczalnie ogromną rolę w czytelności tekstu. Ustalono, że dla alfabetu łacińskiego najbardziej czytelne są litery z laseczkami wystającymi w górę lub w dół poza ich środkową część oraz zakończone małymi poziomymi poprzeczkami zwanymi „szeryfami”. Stąd też nazwa grupy czcionek utworzonej w ten sposób – szeryfowe, a przykładem jest popularny Times New Roman. Jeśli chodzi zaś o wielkości, to optymalnym rozmiarem dla dorosłej osoby czytającej jest 9-12 punktów (punkt to 0,376 mm). Dla dzieci rozpoczynających naukę czytania poleca się czcionki większe, w granicach 14-18 punktów. Ogólnie zasada jest taka, że im bardziej doświadczony czytelnik, tym czcionka może być mniejsza.

Jednak, aby tekst był jak najbardziej czytelny, trzeba wziąć pod uwagę także inne czynniki. Są to odległości między literami, wyrazami i wierszami. Odległości między literami ustalane są indywidualnie w zależności od wybranego kroju czcionki, kształtu liter i ich wielkości. Odległości między wyrazami będą wystarczające dla przeciętnego czytelnika, jeśli będą miały mniej więcej szerokość jednej litery zastosowanej czcionki. Jeśli zaś chodzi o odległości między wierszami tzw. interlinie, to sprzyja ona precyzji ruchów oczu podczas czytania. Im większa czcionka, tym odległości między wierszami są proporcjonalnie większe. Ale na zwiększenie czytelności ma wpływ także taka sytuacja, gdy czcionka jest mała a interlinia większa niż przypisana do danego rozmiaru i kroju liter.

Wpływ na czytelność oraz komfort czytania mają także szerokości szpalt i marginesów. Przyjęło się, że biorąc pod uwagę szybkość przyswajania tekstu, najkorzystniejsze są szpalty o szerokości 7-10 cm, stosowane w czasopismach oraz podręcznikach większego formatu. Z kolei marginesy tworzą dla tekstu obramowanie wyodrębniające go w polu widzenia i stabilizujące ilość światła odbitego od zadrukowanej płaszczyzny. Najistotniejsze w procesie czytania są marginesy pionowe, których szerokość minimalna nie powinna wynosić mniej niż 2 cm, a także to, aby tekst był wyrównany do lewej strony.

Zjawiska optyczne zmniejszające czytelność tekstów

Olśnienie to jeden z podstawowych parametrów charakteryzujących otoczenie świetlne, stanowiący niepożądany stan procesu widzenia, polegający na wywołaniu uczucia przykrości i niewygody, jaskrawymi powierzchniami występującymi w polu widzenia. Może ono wystąpić wskutek stosowania papierów o podwyższonej białości lub powlekanych. Olśnienie może pochodzić z niewłaściwego rozkładu, bądź zakresu luminancji, lub też występowania zbyt dużych kontrastów pomiędzy czcionką a tłem. Zjawisko to może powodować obniżenie zdolności rozpoznawania szczegółów lub przedmiotów.

Olśnienie ze względu na formę możemy podzielić na bezpośrednie – gdy wiązka światła dostaje się bezpośrednio do oka oraz pośrednie – kiedy na drodze strumienia światła stoi obiekt, który go odbija i kieruje do oka. Natomiast ze względu na uciążliwość wyróżniamy olśnienie przykre i przeszkadzające. Bezpośrednim skutkiem bardzo silnego olśnienia, zwanego oślepieniem, jest chwilowe całkowite wyłączenie kontroli wzroku. Z kolei olśnienie o średniej sile zaburza precyzję kontroli wizualnej, może powodować łzawienie, bóle głowy, rozdrażnienie, a w dłuższych okresach zapalenie spojówek, obniżenie efektywności i zwiększone zmęczenie.

Parametry optyczne papierów drukowych

Cechy papierów drukowych mające bezpośredni wpływ na odwzorowanie optyczne tekstu i obrazu to: białość ISO (R 457), białość CIE, nieprzezroczystość oraz połysk papieru.

Białość papieru ISO wyraża się procentowym stosunkiem ilości światła odbitego w postaci rozproszonej od jego powierzchni do ilości światła rozproszonego od powierzchni wysoko białego wzorca, którego białość przyjmuje się za 100%. Papiery nie zawierające wybielaczy optycznych mają białość zawsze mniejszą od 100%. Pomiarów dokonuje się poprzez określenie długości fali promieniowania widzialnego odbitej od danego papieru. Jako że efektywna długość fali jest równa 457 nm, to przyjęto ten parametr jako część nazwy określającej białość.

Z kolei białość CIE jest dwuwymiarowa i określa wielkość właściwej białości oraz wartość odchyłki odcienia białości. Ten parametr lepiej koreluje z odczuciami wzrokowymi od ISO, ponieważ bazuje na pomiarach w zakresie światła widzialnego 400-700 nm. Obecne standardy preferują odcień żółtawy bieli, podczas gdy jeszcze do niedawna odcień niebieski był uznawany za świadczący o wysokiej jakości bieli.

Nieprzezroczystość charakteryzuje opór wobec przenikania światła, stanowiąc wielkość odwrotnie proporcjonalną do przenikalności światła widzialnego. Oznacza to, że papier 100% nieprzezroczysty powinien być całkowicie nieprzenikalny dla światła widzialnego.

Nieprzezroczystość drukowa papieru maleje wprost proporcjonalnie ze spadkiem wolumenu (pulchności papieru) oraz ze wzrostem białości i gładkości. Wysoka nieprzezroczystość w druku zabezpiecza przy drukowaniu dwustronnym przed przebijaniem tekstu na drugą zadrukowaną stronę i chroni przed dezorientującymi bodźcami dla oczu podczas ruchów śledzących tekst. Papiery drukowe powinny mieć jak największą nieprzezroczystość drukową, ale ponieważ jest ona osiągana wraz ze wzrostem grubości, toteż najbardziej pożądane są takie, które zachowują ten parametr i są jak najcieńsze.

Właściwością powierzchni papieru charakteryzującą jej odblask jest połysk, definiowany jako stosunek natężenia światła odbitego kierunkowo od powierzchni do natężenia światła odbitego w sposób rozproszony. Połysk jest tym większy, im większa część światła jest odbita kierunkowo, a im większy połysk, tym większe olśnienie pogarszające czytelność druku.

Dobór papieru do jego funkcji użytkowej

Rodzaj papieru użytego do druku powinien odpowiadać jego zastosowaniu. Podstawowe zastosowania, różniące się wymaganiami odnośnie parametrów użytkowych, to: komunikacja, dokumentacja, nauka i rozrywka oraz sztuka wizualna.

Papier w funkcji komunikacyjnej to dokumenty, ulotki i foldery, gazety, plakaty, szyldy, banery, słowniki i encyklopedie. Lektura tych tekstów jest krótkotrwała i nastawiona na przyswojenie treści, a zatem to co jest najważniejsze w tym przypadku to bardzo dobra czytelność i duża szybkość czytania. Bezproblemowe czytanie powinno następować w każdych warunkach otoczenia tzn. przy każdym oświetleniu. Najlepiej spisze się tutaj papier o białości ISO min. 85% niezabarwiony, matowy.

Zastosowanie papieru w dokumentacji musi się odbywać przy zachowaniu jak największej czytelności tekstu oraz stałych własności optycznych i mechanicznych tekstu przez długi czas. Dokumentacja obejmuje dokumenty archiwalne, instrukcje obsługi, podręczniki użytkownika, opisy techniczne. Stosowany papier powinien mieć białość od 80% i być niezabarwiony, matowy, z jak największą nieprzezroczystością drukową oraz odpornością na starzenie.

Formy tekstów drukowanych poświęcone nauce i rozrywce to: książki, podręczniki, zeszyty ćwiczeń, czasopisma, druki okolicznościowe. Muszą one dawać jak największy komfort widzenia, gdyż długotrwałe czytanie nie może wymagać zbytniego wysiłku i koncentracji, skutkującymi zmęczeniem wzroku i pogorszeniem samopoczucia. Dlatego dobrany papier musi się charakteryzować obniżoną białością, ISO od 80%, brakiem zabarwienia lub lekkim odcieniem żółtego, beżowego lub brązowego, brakiem połysku i jak największą nieprzezroczystością drukową.

Natomiast treści wizualne takie jak: albumy fotograficzne, reprodukcje obrazów, plakaty, powinny być utrwalane na papierze nie tylko reprezentacyjnym, ale także umożliwiającym prawidłowy odbiór. A zatem w tym przypadku nie są odpowiednie papiery o wysokim połysku, ponieważ padające na nie światło odbija się, powodując zakłócenia w odbiorze artystycznych doznań.